Đồng chí Tô Hiệu sinh năm 1912, là con út trong một gia đình nhà nho nghèo có truyền thống yêu nước tại thôn Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Phát huy truyền thống tốt đẹp của gia đình và quê hương, ngay từ năm 14 tuổi, khi đang theo học tại Trường Pháp - Việt ở thị xã Hải Dương, đồng chí Tô Hiệu đã tham gia các phong trào yêu nước của học sinh như bãi khoá, truy điệu, để tang cụ Phan Châu Trinh, tham gia phong trào đòi ân xá cụ Phan Bội Châu.
Từ năm 1927 - 1929, đồng chí lên Hà Nội, ở nhà anh cả Tô Tu để học cao đẳng tiểu học. Trong thời gian này, đồng chí tiếp tục tham gia các hoạt động đấu tranh cách mạng. Qua thử thách, năm 1929, đồng chí được kết nạp vào Học sinh đoàn, một tổ chức của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên.
Cuối năm 1929, đồng chí vào Sài Gòn hoạt động cùng với anh ruột là Tô Chấn, một lãnh tụ của Việt Nam Quốc dân Đảng. Năm 1930, đồng chí bị thực dân Pháp bắt và kết án 4 năm tù, đày đi Côn Đảo. Trong thời gian bị giam cầm tại Côn Đảo, đồng chí kiên cường tham gia đấu tranh trong tù, tích cực học tập lý luận cách mạng, được bồi dưỡng trở thành đảng viên cộng sản giàu nhiệt huyết và có bản lĩnh vững vàng.
Năm 1934, mãn hạn tù Côn Đảo, đồng chí bị thực dân Pháp quản thúc tại làng Xuân Cầu. Trong thời gian bị quản thúc tại quê hương, với tinh thần trách nhiệm cao, quan tâm đến giáo dục, đào tạo thế hệ cách mạng cho mai sau, đồng chí đã vận động Nhân dân đóng góp công sức, tiền của xây dựng Trường Kiêm Bị Xuân Cầu. Bản thân đồng chí còn trực tiếp dạy học ở quê hương.
Mặc dù bị quản thúc nhưng đồng chí không chịu khuất phục, vừa gây dựng phong trào cách mạng ở quê hương, vừa tìm mọi cách vượt qua sự bao vây, phong tỏa của địch để bắt liên lạc với Đảng. Năm 1936, đồng chí Tô Hiệu cùng các đồng chí Nguyễn Văn Cừ, Hoàng Quốc Việt, Đặng Xuân Khu (Trường Chinh) và nhiều đồng chí khác xây dựng lại hệ thống tổ chức Đảng và chỉ đạo phong trào đấu tranh của quần chúng đòi dân sinh, dân chủ ở Hà Nội và vùng phụ cận. Tại một cuộc họp trên căn gác ở phố Hàng Bột, Xứ ủy Bắc Kỳ đã được thành lập, đồng chí Tô Hiệu được bầu là Ủy viên Thường vụ Xứ ủy, phụ trách các tỉnh miền duyên hải, lấy Hải Phòng làm trung tâm. Đồng chí đã tổ chức lại ban chỉ đạo các tỉnh, thành và lãnh đạo nhiều cuộc đấu tranh lớn ở thành phố Hải Phòng.
Tháng 2/1939, đồng chí được Trung ương Đảng phân công về phụ trách Liên tỉnh B (bao gồm các tỉnh miền duyên hải Bắc Bộ và Hải Dương, Hưng Yên), trực tiếp làm Bí thư Thành ủy Hải Phòng. Đồng chí Tô Hiệu đã tích cực chỉ đạo, đưa phong trào cách mạng ở đây lên cao, gây nhiều tiếng vang mạnh mẽ trong và ngoài nước, tiêu biểu như cuộc bãi công của 1000 thợ xẻ (4/1939), 1500 công nhân Cảng (5/1939) và đặc biệt là cuộc bãi công của hơn 3000 công nhân Nhà máy Tơ Hải Phòng...
Ngày 1/12/1939, đồng chí Tô Hiệu đến cơ sở in ở xóm thợ Thượng Lý (Hải Phòng) kiểm tra việc in truyền đơn chuẩn bị cho cuộc đấu tranh mới thì bị địch bắt. Mặc dù kẻ thù đã tra tấn dã man, ra sức mua chuộc, chuyển qua hết đề lao Hải Phòng lại Hỏa Lò (Hà Nội) nhưng không thể lay chuyển được ý chí cách mạng kiên cường của đồng chí Tô Hiệu. Cuối tháng 12/1939, chúng đã xử mức án 5 năm tù và đày đồng chí đi Nhà tù Sơn La. Cũng thời gian này, Chi bộ Nhà tù Sơn La được thành lập. Tháng 2/1940, đồng chí Tô Hiệu được cử làm Chi ủy viên. Tháng 5/1940, Đại hội Chi bộ bí mật được triệu tập, quyết định các chủ trương, công tác và cử đồng chí Tô Hiệu làm Bí thư Chi bộ.
Cuộc sống gian khổ ở nhà tù kéo dài và bệnh tật đã tàn phá sức khỏe của đồng chí Tô Hiệu. Đến tháng 10/1941, đồng chí Tô Hiệu thôi không giữ chức Bí thư Chi bộ Nhà tù, song vẫn là cố vấn đặc biệt tin cậy của Chi ủy và là Trưởng ban huấn luyện, đào tạo cán bộ của nhà tù. Dưới sự lãnh đạo của Chi bộ Nhà tù, tổ chức đời sống trong tù rất quy mô và khoa học. Đã thành lập Ủy ban Nhà tù để lãnh đạo mọi mặt. Ủy ban Nhà tù lại tổ chức ra các ban: Trật tự trong, Trật tự ngoài, Kinh tế, Cứu tế, Hồng thập tự, Đối ngoại, Sản xuất, Dân vận, Binh vận, Học tập và xuất bản báo Suối Reo... để chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho anh em tù nhân, tôi luyện bản lĩnh và kinh nghiệm đấu tranh cách mạng. Cuối năm 1942, Chi bộ Nhà tù Sơn La đã được Ban Chấp hành Trung ương Đảng và Xứ ủy Bắc Kỳ công nhận là Chi bộ đặc biệt, phụ trách Nhà tù Sơn La và phong trào cách mạng ở tỉnh Sơn La.
Do căn bệnh hiểm nghèo và chế độ hà khắc của nhà tù, vào hồi 10 giờ 15 phút, ngày 7/3/1944, đồng chí Tô Hiệu hy sinh tại Nhà tù Sơn La ở tuổi ba mươi hai trong niềm tiếc thương vô hạn của đồng chí, đồng đội. Đồng chí được an táng tại Vườn ổi (nghĩa trang Nhà tù Sơn La).
Tấm gương, tinh thần Tô Hiệu sáng mãi trong lịch sử dân tộc. Đối với tỉnh Hưng Yên, ngoài những ảnh hưởng tốt đẹp của tinh thần Tô Hiệu trong công tác giáo dục truyền thống, những di sản cách mạng của đồng chí để lại cũng góp phần quan trọng xây dựng Đảng bộ, xây dựng quê hương. Mãn hạn tù ở Côn Đảo, bị chính quyền thực dân Pháp quản thúc ở làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ (Văn Giang), Tô Hiệu đã thành lập hội Truyền bá quốc ngữ, hội Tương tế, hội tập võ, hội bóng đá, hội bát âm, tổ đọc sách báo để tập hợp quần chúng tuyên truyền cách mạng. Phong trào phát triển nhanh, đồng chí đã vận động quần chúng đòi kỳ hào phải cải tổ hương thôn, chống hủ lậu, chống phụ thu, lạm bổ. Khi phong trào lên cao, đồng chí đã vận động quần chúng làm đơn kiện lý trưởng, đưa người trong tổ chức ra thay thế. Đó chính là tiền đề cho các cuộc đấu tranh tại khu vực Văn Giang, Văn Lâm... sau này. Trường Kiêm Bị Xuân Cầu do Tô Hiệu đứng ra tổ chức xây dựng đã đào tạo nhiều thế hệ học trò, trong đó, có nhiều người đã trở thành cán bộ trong bộ máy Đảng, nhà nước, đồng thời dân trí của cả một vùng quanh xã Nghĩa Trụ được mở mang. Bên cạnh đó, các thế hệ cán bộ cách mạng được đồng chí Tô Hiệu giác ngộ cũng đã trưởng thành, phục vụ đắc lực cho sự nghiệp của Đảng. Chi bộ đầu tiên của huyện Văn Lâm ra đời (tại Lạc Đạo, Văn Lâm) có sự đóng góp công sức của đồng chí Tô Hiệu.
Tự hào là quê hương của đồng chí Tô Hiệu, noi gương những cống hiến của đồng chí Tô Hiệu đối với đất nước, phát huy tinh thần Tô Hiệu và vận dụng sáng tạo tinh thần ấy trong sự nghiệp đổi mới, Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Hưng Yên thường xuyên quan tâm thực hiện tốt công tác xây dựng Đảng và chăm lo việc phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Sau tái lập tỉnh (năm 1997), từ điểm xuất phát thấp, GDP bình quân đầu người 180 USD, hạ tầng cơ sở chưa phát triển, hệ thống giao thông vận tải khó khăn. Xác định thế mạnh vị trí, nhân lực dồi dào, tỉnh tập trung đột phá phát triển công nghiệp, thực hiện những chính sách thu hút đầu tư công nghiệp và dịch vụ, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư sản xuất, kinh doanh. Huy động nguồn lực xây dựng hạ tầng cơ sở, kết nối giao thông, tạo môi trường thuận lợi cho phát triển kinh tế, xã hội. Đến nay, các cân đối kinh tế lớn được củng cố vững chắc hơn; cơ cấu kinh tế chuyển dịch nhanh theo hướng tăng tỉ trọng công nghiệp và dịch vụ. Năm 2023, tổng sản phẩm trên địa bàn tỉnh (GRDP) tăng 10,05%; cơ cấu kinh tế: Nông, lâm nghiệp và thủy sản 7,09%; công nghiệp và xây dựng 61,66%; dịch vụ 24,85%; thuế sản phẩm trừ trợ cấp sản phẩm 6,39%. Tổng sản phẩm bình quân đầu người năm 2023 là 110,39 triệu đồng... Nông thôn và đời sống của người nông dân ngày càng khởi sắc. Các chính sách xã hội được đảm bảo, quốc phòng, an ninh được giữ vững. Công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh được quan tâm và thực hiện có hiệu quả. Hiệu quả hoạt động của chính quyền các cấp có sự chuyển biến tích cực; chú trọng xây dựng chính quyền liêm chính, kiến tạo, hành động, phục vụ. Khối đại đoàn kết toàn dân tiếp tục được củng cố, tăng cường; niềm tin của Nhân dân đối với Đảng được nâng lên, trật tự, kỷ cương xã hội được tăng cường; quan hệ đối ngoại không ngừng được mở rộng...
Để tỏ lòng biết ơn đồng chí Tô Hiệu đối với cách mạng Việt Nam và quê hương Hưng Yên; tỉnh đã trùng tu xây dựng Khu lưu niệm Tô Hiệu; nhiều công trình và đường phố được mang tên đồng chí Tô Hiệu. Đảng bộ và Nhân dân tỉnh Hưng Yên tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng, phát huy những thành quả đạt được, khắc phục khó khăn, phát động các phong trào thi đua yêu nước để đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, quyết tâm xây dựng Hưng Yên thành tỉnh giàu mạnh, văn minh, xứng đáng là quê hương của đồng chí Tô Hiệu, nhà cách mạng xuất sắc của Đảng ta, dân tộc ta, người con ưu tú của quê hương Hưng Yên.
Nguồn: https://baohungyen.vn